Andrzejki

AUTORKA: Vrede 

A skąd właściwie wziął się ten zwyczaj? Jakie są jego korzenie? Dlaczego akurat wtedy ludzie wierzą (choćby przez parę chwil) we wróżby? Dlaczego mają one charakter wyłącznie matrymonialny?

Poniżej umieszczam kilka znalezionych na szybko ciekawostek.

1. Pochodzenie święta

Pierwsza wzmianka literacka dotycząca andrzejkowej wigilii pojawiła się już w 1557r. za sprawą Marcina Bielskiego, autora "Komedyji Justyna i Konstancyjej".

Pochodzenie andrzejkowych wróżb matrymonialnych nie jest do końca znane – niektórzy autorzy wskazują na starożytną Grecję, podkreślając podobieństwo źródłosłowu imienia Andrzej (Andress) i greckich słów aner, andros oznaczających męża, mężczyznę. Według innej hipotezy kult św. Andrzeja wywodzi się z wierzeń starogermańskich, związanych z postacią Freya - boga płodności i urodzaju, światła słonecznego i deszczu.

Andrzejkowy zwyczaj znany był między innymi w Szkocji, której od ponad tysiąca lat patronuje święty Andrzej i którego krzyż znajduje się na narodowej fladze (Flaga Saltire) tego kraju. Podobnie jak w Polsce, wigilia św. Andrzeja była tam wieczorem wróżb. W Niemczech natomiast w dzień św. Andrzeja wychodzili na ulice pierwsi kolędnicy.

U dawnych Słowian było to jedno ze świąt związanych z niedźwiedziem, który akurat w tym terminie udawał się na spoczynek i zapadał w sen zimowy.Łączy się to ze zmianą pory roku, cyklem życia: zima jest alegorią śmierci, wiosna - odrodzenia, itd.

2. Charakter święta

Niegdyś wróżby andrzejkowe miały charakter wyłącznie matrymonialny i przeznaczone były dla niezamężnych dziewcząt (męskim odpowiednikiem andrzejek były katarzynki). Początkowo andrzejki traktowano bardzo poważnie, a wróżby odprawiano tylko indywidualnie, w odosobnieniu. Później przybrały formę zbiorową, organizowaną w grupach rówieśniczych panien na wydaniu, zaś współcześnie przekształciły się w niezobowiązującą zabawę gromadzącą młodzież obojga płci.

Dlaczego akurat w ta noc była najlepsza dla wróżb matrymonialnych? Może miała na to wpływ pora roku? Może akurat wtedy rozpoczynała się pora kojarzenia małżeństw? Może długie jesienne i zimowe wieczory sprzyjały rozważaniom, opowieściom i wróżbom, na które w innych porach roku nie było czasu z powodu dużej ilości pracy? Robiło się ciemniej, zimniej, wietrzniej... Wyjący wiatr, wydłużone cienie - i wyobraźnia od razu zaczyna pracować :-)

3. Rodzaje wróżb

Kilka przykładów wymienionych w Wikipedii:

• losowanie przedmiotów o symbolicznym znaczeniu, np. listek oznaczał staropanieństwo, obrączka lub wstążka z czepka – bliski ślub, różaniec – stan zakonny,
• wylewanie wosku na zimną wodę (często przez klucz) i wróżenie z kształtu zastygłej masy lub rzucanego przez nią cienia sylwetki przyszłego wielbiciela, akcesoriów związanych z jego zawodem itp. 
• ustawianie od ściany do progu jeden za drugim butów zgromadzonych dziewczyn: ta której but pierwszy dotarł do progu miała jako pierwsza wyjść za mąż ,
• strona od której zaszczekał pies miała być tą, z której nadejdzie przyszły oblubieniec,
• dziewczyny rzucały psu kulki z ciasta oznaczające wybranych chłopców i czekały, którą zje jako pierwszą,
• dziewczyny ustawiały się w koło i wpuszczały do środka gąsiora z zawiązanymi oczami; dziewczyna do której gąsior najpierw podszedł (albo skubnął) – jako pierwsza miała wyjść za mąż (wróżba znana na Kujawach i w Małopolsce),
• dziewczyny kładły na ławie placki posmarowane tłuszczem i sprowadzały psa; ta dziewczyna, której placek został najpierw zjedzony jako pierwsza miała wyjść za mąż (wróżba znana na Mazowszu), 
• uczestnicy zabawy pisali imiona na dwóch kartkach: imiona dziewczyn na jednej, a chłopców na drugiej; potem dziewczyna przekłuwała z czystej strony kartkę z imionami chłopców, tak, by ich nie widzieć; miała potem wyjść za mąż za chłopca o imieniu, które trafiła; chłopcy natomiast - analogicznie - postępowali z imionami dziewczyn (wróżba nowoczesna, znana w całej Polsce).